BÀN VỀ TÊN GỌI CỦA BỐN DÂY BUÔNG TRÊN ĐÀN TỲ BÀ
Đàn Tỳ bà Việt Nam hiện nay thường được lên dây: Đô3 – Fa3 – Sol3 – Đô4.
Đàn Tỳ bà vẫn luôn được biết đến là bộ dây với 4 dây nilon, được lên dây theo 2 quãng 4, mỗi quãng 4 cách nhau một quãng 2. Ví dụ: tính từ Sol3, ta có Hò nhứt 4 dây: Sol2 – Đô3 – Rê 3 – Sol3. Và cách lên dây Đô3 – Fa3 – Sol3 – Đô4 sẽ gọi là hò tư (nếu có tính Si) hoặc hò 3 (nếu tính theo ngũ cung).
Vậy tên gọi của 4 dây khi chưa có tên gọi theo 7 âm của phương Tây là gì?
Theo các tài liệu, nếu tính Hò nhứt có “Hò” là Sol, thì 4 dây của đàn Tỳ bà lần lượt là Hò – Sang – Xê – Liu. Ở đây, “Liu” cao hơn “Hò” đúng một bát độ (quãng 8).
Ngoài ra, 4 dây buông của đàn Tỳ bà còn có nhiều tên gọi khác mà có thể chúng ta chưa biết tới như Tồn – tang – tịch – là.
Tham khảo thêm, theo GS. Trần văn Khê thì 4 dây đàn Tỳ bà còn được các nhạc sĩ cổ nhạc miền Trung gọi là “Binh – Thơ – Đồ – Trận” (và “Trận” chỉ dây trầm nhất, nghĩa là theo thứ tự dây: Trận – Đồ – Thơ – Binh). Nhạc sư Nguyễn Quang Tồn, tác giả bản ghi chép (chép tay) cho đàn Tỳ bà không giải thích lí do tại sao có tên gọi đó. Cũng có thông tin rằng, 4 tên này là do Ông Cả Soạn đặt tên. Ông đặt “Binh, Thơ, Đồ, Trận” cho 4 dây Đài, Thứ đài, Trung, Tiếu.
Có thông tin rằng, đàn Tỳ bà theo Cụ Trần Quang Thọ, từ Trung di cư vào Nam. Người con trai của Cụ Thọ là Trần Quang Diệm, nức tiếng là Ông Năm Diệm, cũng chuyên đàn Tỳ bà. Ông Năm đặt tên 4 dây của đàn Tỳ bà là “Tòng, Lan, Mai, Trúc“, đúng theo giọng “Hò – Xang – Xê – Líu“.
Theo thiển ý, có lẽ vì muốn thi mỹ hoá và muốn làm tăng thêm vẻ sang trọng, đài cát của cây đàn Tỳ bà nên người ta mượn tên 4 loài hoa đẹp “Mai – Lan – Cúc – Trúc” để đặt tên. Tuy nhiên, có lẽ vì muốn dễ đọc nên người ta mượn “Tùng” thay cho vị trí của “Mai”, và “Mai” thay cho vị trí của “Cúc”, mới dẫn đến 4 tên “Tòng, Lan, Mai, Trúc”.
Hiện nay, chúng ta chỉ còn nghe cách gọi tên theo ngũ cung “Hò – Sang – Xê – Liu” hoặc theo tên của phương Tây như: “Sol2 – Đô3 – Rê3 – Sol3”, “Đô3 – Fa3 – Sol3 – Đô4”.
Các bạn đã từng nghe những tên gọi hoa mỹ mà Tỳ Bà Việt Nam đã kể ở trên chưa?
